Wat betekent het woord 'spreekwoordelijk'?
Het woord 'spreekwoordelijk' wordt in de Nederlandse taal vaak gebruikt om aan te geven dat iets figuurlijk bedoeld is of bekend staat als een voorbeeld of zegswijze. Als iemand bijvoorbeeld zegt: “Hij is spreekwoordelijk zo sterk als een beer,” dan bedoelt die persoon dat iemand heel sterk is, zoals uitgedrukt in het bekende spreekwoord.
Het woord wordt ook regelmatig gebruikt om iets te beklemtonen dat niet letterlijk bedoeld is, maar verwijst naar hoe iets in taal of cultuur wordt voorgesteld. Het is dan een manier om een vergelijking, beeldspraak of overdrijving te maken die algemeen herkenbaar is of aansluit bij een bekende uitdrukking.
Hoe en wanneer gebruik je 'spreekwoordelijk'?
Bij vergelijkingen of beeldspraak
Een van de meest voorkomende toepassingen van ‘spreekwoordelijk’ is wanneer je een eigenschap overdraagt op iemand of iets op basis van een spreekwoord of bekende uitdrukking. Bijvoorbeeld: “Ze is spreekwoordelijk zo traag als een slak.” In dit geval gebruik je het woord om duidelijk te maken dat je een bekende uitdrukking hanteert en niet letterlijk bedoelt dat de persoon even traag beweegt als een slak.
Bij culturele of taalkundige verwijzingen
Soms wordt 'spreekwoordelijk' gebruikt in contexten waar wordt verwezen naar iets dat men uit gezegdes of culturele spreekwijze kent. Bijvoorbeeld: “Hij liet zijn spreekwoordelijke sporen na in de geschiedenis.” In dit geval wordt insinueert dat het zo bekend is dat het als een spreekwoord of gezegde zou kunnen functioneren.
Waarom zeggen mensen 'spreekwoordelijk'?
Er zijn meerdere redenen waarom iemand ervoor kiest het woord te gebruiken in plaats van direct een vergelijking te maken:
Om duidelijkheid te geven
Door het woord spreekwoordelijk te gebruiken, laat je de luisteraar of lezer weten dat je een bekende beeldspraak gebruikt en dat het niet letterlijk bedoeld is.
Om humor of overdrijving aan te geven
In veel gevallen wordt ‘spreekwoordelijk’ ook gebruikt om met een knipoog aan te geven dat je een overdreven vergelijking maakt. Het draagt dan bij aan de stijl of sfeer van een tekst of gesprek.
Is er een verschil met 'figuurlijk'?
Hoewel 'spreekwoordelijk' en 'figuurlijk' in sommige contexten dicht bij elkaar liggen, is 'spreekwoordelijk' vaak specifieker. Het verwijst meestal naar een stijlfiguur of vergelijking die gebaseerd is op spreekwoorden of gezegdes. 'Figuurlijk' kan breder worden ingezet voor alles dat niet letterlijk wordt bedoeld, zoals metaforen, sarcasme of ironie.
Voorbeelden uit het dagelijks taalgebruik
Om het gebruik van ‘spreekwoordelijk’ nog duidelijker te maken, volgen hieronder enkele zinnen waar het op natuurlijke wijze wordt gebruikt:
“Na drie uur wachten kwam eindelijk de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen.”
“Hij verdween met de spreekwoordelijke noorderzon.”
“Ze is spreekwoordelijk zo blond als maar kan, maar weet alles van astrofysica.”
Gebruik in geschreven en gesproken taal
In geschreven teksten komt ‘spreekwoordelijk’ iets vaker voor, zeker in formele of journalistieke stukken waar auteurs de lezer willen inlichten over de talige constructie. In gesproken taal wordt het soms gebruikt in een luchtige, ironische of zelfs humoristische context. Mensen gebruiken het om een bepaalde stijl of intonatie nog extra kracht bij te zetten.
