Wat betekent het woord ‘spreekwoordelijk’?
Het woord ‘spreekwoordelijk’ kom je regelmatig tegen in teksten of gesprekken, maar wat betekent het eigenlijk precies? ‘Spreekwoordelijk’ verwijst naar iets dat lijkt op of afkomstig is uit een spreekwoord. Het wordt vaak gebruikt om aan te geven dat iets figuurlijk of overdrachtelijk bedoeld is, gebaseerd op een bekend gezegde of uitdrukking. Als je bijvoorbeeld zegt: "Hij zit spreekwoordelijk met zijn handen in het haar", bedoel je dat iemand het even niet meer weet of radeloos is, zoals het spreekwoord dat uitdrukt.
Situaties waarin je ‘spreekwoordelijk’ gebruikt
In de praktijk gebruik je het woord ‘spreekwoordelijk’ vaak om iets kracht bij te zetten of om een situatie beeldend te maken zonder dat het letterlijk klopt. Het is een manier om kleur te geven aan een beschrijving. Zo kun je zeggen: "Hij zette spreekwoordelijk zijn tanden erin", waarmee je bedoelt dat iemand er met volledige inzet aan begon, zoals het gezegde ‘ergens je tanden inzetten’.
Voorbeelden uit alledaags taalgebruik
Een veelvoorkomend gebruik is bijvoorbeeld: "De spreekwoordelijke appel valt niet ver van de boom." Hier wordt ‘spreekwoordelijk’ gebruikt om duidelijk te maken dat het gaat om een bekende uitdrukking, en dat het gedrag van een kind lijkt op dat van de ouder. Een ander voorbeeld is: "Hij ging spreekwoordelijk door het stof," wat betekent dat iemand zich nederig opstelt en excuses aanbiedt, zonder letterlijk op de grond te gaan liggen.
Waarom is het gebruik van ‘spreekwoordelijk’ relevant?
Het gebruik van dit woord helpt om nuances aan te brengen in taal. Het geeft meteen aan dat een bepaalde uitspraak niet letterlijk bedoeld is, maar verwijst naar een symbolische, meestal culturele betekenis. Hierdoor voorkom je misverstanden en wordt communicatie krachtiger en levendiger. Vooral in geschreven taal waar non-verbale communicatie ontbreekt, biedt het woord ‘spreekwoordelijk’ een handige manier om duidelijk te maken dat je een metafoor of gezegde gebruikt.
Het verschil met ‘figuurlijk’ en ‘letterlijk’
‘Spreekwoordelijk’ is verwant aan termen als ‘figuurlijk’, maar niet helemaal hetzelfde. Waar ‘figuurlijk’ breder verwijst naar niet-letterlijk gebruik van woorden, is ‘spreekwoordelijk’ specifieker en duidt het op een connectie met een bestaand spreekwoord of gezegde. Als iemand iets letterlijk bedoelt, dan klopt het woord 'spreekwoordelijk' uiteraard niet: dan zou het bijvoorbeeld echt een appel zijn die letterlijk naast een boom ligt, in plaats van een vergelijking over ouder en kind.
Wanneer gebruik je het beter niet?
Het woord is stijlvol, maar als het te vaak of verkeerd wordt ingezet, kan het de helderheid van je boodschap verminderen. Gebruik ‘spreekwoordelijk’ daarom alleen wanneer je echt verwijst naar een bekend spreekwoord of uitspraak. In andere gevallen kun je beter kiezen voor termen als ‘figuurlijk’ of simpelweg de betekenis zonder extra benadrukking toelichten.
